هر 75 نفر یک حلقه چاه
بیشتر سدهای استان‌های جنوبی که بی‌آب بودند در پی این بارش‌ها دوباره جان گرفتند و به شرایط عادی بازگشتند ولی سفره‌های آب زیر زمینی همچنان تشنه هستند. دکتر معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست چندی پیش گفت که ٨۵ درصد از منابع آبی کشور مصرف شده‌اند و در وضعیت بحران بی‌آبی قرار گرفته‌ایم. اغلب تصور عموم از منابع زیرزمینی آب این است که اگر سال آبی خوبی را پشت‌سر بگذاریم کمبودها جبران خواهد شد اما برای تصحیح چنین تصوری می‌توان گفت به عنوان نمونه در مناطقی از کرمان که پیش از این در عمق 40 متری می‌توانستیم به آب برسیم امروزه بنا به گفته کارشناسان تا عمق 450 متری نیز خبری از آب نیست که فرو رفتن زمین و نشست دائمی در مناطق مختلف کشور یکی از عواقب آن است.
کارشناسان بین‌المللی نیز با گزارش‌هایی جامع از به پایان رسیدن منابع آبی ایران در چند سال آینده خبر می‌دهند و تاثیر آن را بر اقتصاد، فرهنگ، زندگی شهری و سبک زندگی ایرانی‌ها پیش بینی می‌کنند.
مهندس فرهام کرکانی، مدیر دفتر مدیریت بحران و پدافند غیر عامل آب و فاضلاب کشور در گفت‌و‌گو با «ایران» درباره با ذخایر آبی و بحران خشکسالی که به تهدیدی بزرگ تبدیل شده، می‌گوید: «هم‌اکنون مصرف آب شهری و روستایی حدود ٧ میلیارد متر مکعب یعنی ٧ درصد کل آب مصرفی است. در حوزه صنعت نیز یک میلیارد از منابع آبی مصرف می‌شود و ٩٢ درصد باقیمانده را بخش کشاورزی مصرف می‌کند که این آمار بسیار نگران کننده‌ای است.
البته باید اشاره کنم که برداشت‌های بی‌رویه از آب همانند حفر چاههای عمیق و استفاده غلط از منابع آبی در طول سال‌های پیشین و از سویی خشکسالی‌های چندسال گذشته در کاهش تصاعدی آب تأثیرگذار بوده تا جایی که هم‌اکنون به مرز بحران رسیده‌ایم و زنگ هشدار به صدا درآمده است و باید برای آن تدبیری اندیشید.»
وی در ادامه می‌افزاید: «وقتی آب‌های زیر زمینی که دغدغه اصلی ماست تحلیل برود شوری خاک بر آب تأثیر جدی می‌گذارد و عملا باقیمانده آبی را غیر قابل استفاده می‌کند. از بین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی باعث افت میزان آب‌های زیر سطحی می‌شود و در عمق ۴٠ متر املاح و شوری خاک جذب آب می‌شود که تهدید بزرگی برای منابع آبی است.»
آمارها نشان می‌دهد در سال‌های گذشته علاوه بر مجوزهای غیرکارشناسانه‌ای که برای حفر چاههای عمیق از سوی مسئولان وقت داده شد برخی از کشاورزان و باغداران برای توسعه و افزایش برداشت از مزارع و باغ‌های خود بدون هماهنگی و به‌طور غیرقانونی دست به حفر چاههای عمیق ۵٠ تا ١٠٠ متر زدند و دانسته و ندانسته ضربه بزرگی به سفره‌های زیزرزمینی وارد شد.
پدید آمدن حفره‌های بزرگ و کوچک در شهرهای اطراف تهران یا استان‌های مرکزی و جنوبی کشور دستاورد برداشت‌های بی‌رویه از منابع زیر زمینی است که نمونه آن همین ابرچاه بزرگی است که بتازگی در یکی از روستاهای شهر فسا در استان فارس با مساحت 500 متر و عمق 100 متر در کمتر از چند ثانیه به‌وجود آمد. زمین به‌یکباره دهان باز کرد و گودالی عظیم پدیدار شد.
با این حساب هر اندازه که امسال خوب ببارد باز جبران گذشته نخواهد شد اما بخشی از بی‌آبی‌های کشور را هم جبران می‌کند. لااقل مشکل زیر زمین حل نشود، مشکل بالای زمین تا حدود زیادی حل شده است. هرچند کارشناسان همچنان ابراز نگرانی می‌کنند و نظراتی خلاف این تصور را دارند؛ بررسی‌ها نشان می‌دهد که نتوانسته‌ایم استفاده مطلوبی از آب‌های سطحی داشته‌باشیم و حجم زیادی از این آب‌ها هدر رفته‌اند و موفق به جمع‌آوری آن نشده‌ایم وتنها بخشی از آب‌ها، آن هم توسط رودخانه‌های فصلی و دایمی به داخل سدها ریخته‌اند که به‌طور موقت مشکل تأمین آب شرب را تأمین می‌کند و بس.
مهندس کرکانی درباره بارش‌های اخیر عقیده دارد: «امسال حجم بارندگی‌ها نسبت به سال گذشته اندکی افزایش داشته ولی نسبت به سال ٩٢ حجم کمتری بارش داشته‌ایم. سال ٩٢ حجم بارندگی ٢١٨ میلی متر و سال ٩٣ حدود ١٩٧ میلی متر بود.
باید گفت خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها و زود شروع شدن فصل گرما بر الگوی مصرف ما نیز تأثیر گذار بوده است که کمبود ١٨ درصدی منابع آبی در سال ٩٣ گویای همین مسأله است.»به عقیده برخی صاحبنظران خشکسالی و کاهش بارندگی و نبود الگوی مصرف آب از عواملی است. که در کاهش منابع آبی تأثیرگذار است و مدیر دفتر مدیریت بحران و پدافند غیرعامل آب و فاضلاب کشور نیز همین نظر را دارد:
باید برای پیشگیری از نابودی منابع آبی برنامه‌ریزی و الگوی مصرف بویژه در بخش کشاورزی را اصلاح کنیم. در مدیریت شهری آب‌های تجدید پذیر را مورد استفاده قرار دهیم و با تغییر الگوی مصرف به منابع آبی کشور زمان بدهیم تا به وضعیت قبلی خود برگردد. هرچند ترمیم سفره‌های زیر زمینی زمان بسیاری را می‌طلبد.»
باران می‌بارد؛ صدای بارش آدم را سر کیف می‌آورد. هوا برای نفس کشیدن حرف ندارد. مشکلات تنفسی چند سال پیش بچه‌ها کمتر شده. پر شدن سدها خیال‌مان را از جهت آب شرب و کیفیت آب، راحت کرده اما… سفره‌های زیرزمینی خشکیده‌اند و معلوم نیست کی زیر پای‌مان خالی شود.
هر 75 نفر یک حلقه چاه
چند سال پیش در سفری به یکی از روستاهای اسفراین در خراسان شمالی به باغ کوچکی دعوت شدم که دور تا دورش را می‌شد ظرف پنج دقیقه قدم زد. شاید صد تا درخت سیب سرزنده و کمی یونجه و چمن؛ همین. دور باغ هم زمین لم‌یزرع بود و صاحب‌باغ حق داشت بنازد که در آن شبه بیابان چه باغی ساخته بیا و ببین. البته باغ یک‌طرف و چاه عمیق کنار باغ هم یک‌طرف که به استخر کوچکی می‌ریخت و سرریزش جاری می‌شد پای درخت‌های سیب.
صدای موتور انگار که چهچه بلبل باشد، دوست باغدار ما را سر شوق آورده بود. راستش را بخواهید فهمیدم بیشتر به چاه می‌نازد تا باغ. چون همه مدت اجازه نداد از کنار استخر تکان بخوریم و آنقدر از آب خنک و زلال چاه تعریف کرد که نوشتن‌اش سرتان را درد می‌آورد. گفتم فلانی چاه کنتور ندارد؟ گفت: «کنتور برای چه؟» گفتم مجوز دارد؟» گفت باغ خودم است بروم مجوز بگیرم که توی باغ خودم چاه بزنم یا نه؟ به کسی چه مربوط؟»
آمارهای رسمی می‌گوید 300 هزار از 800 هزار چاه عمیق کشور غیرمجاز است و صاحبان آنها مثل همان آشنای ما فکر می‌کنند مزرعه خودمان است و چاه خودمان؛ چاردیواری و اختیاری.
البته کارشناسان براساس آمارهای غیررسمی حرف از یک میلیون چاه می‌زنند که لااقل 40 درصدشان غیرمجاز و بی‌حساب و کتاب است. این را هم اضافه کنید به دست و دل‌بازی دولت قبل؛ یعنی صدور 100 هزار مجوز حفر چاه که در تاریخ ایران بی‌سابقه است؛ به زبان عامیانه می‌توان گفت دولت قبل برای کسب رضایت آنی و کوتاه‌مدت کشاورزان، عملاً کشور را به یک آبکش بزرگ تبدیل کرد تا آخرین اندوخته‌های زیرزمینی صرف تولید گوجه فرنگی و طالبی شود و حالا ما مانده‌ایم و 15 درصد اندوخته آبی و زمین خشکیده‌ای که هر روز از یک‌جا ترک برمی‌دارد و فرو می‌رود. هرچند در کل، آمار درست و درمانی در این زمینه وجود ندارد و هر منبعی چیزی می‌گوید اما ظاهراً از مجموع برداشت 5/56 میلیارد مترمکعبی شناسایی شده از منابع آب زیرزمینی کشور در طول سال، حداقل 8/6 میلیارد مترمکعب آن از چاههای غیرمجاز برداشت می‌شود. هرچند موضوع مهم استفاده بی‌رویه از چاه و تعداد بالای آنهاست و داشتن و نداشتن مجوز مسأله ثانوی است. راستی می‌دانید اگر تعداد چاههای عمیق را به نسبت جمعیت کل کشور تقسیم کنیم به هر 75 نفر یک حلقه چاه می‌رسد؟
روزنامه ایران