کمبود آب می تواند عامل موثری در معادله امنیت سیاسی باشد

دکتر سید مختار هاشمی:

دکتر سید مختار هاشمی سرپرست گروه کاری ویژه نجاتبخشی چشمه بل در پنل آب و امنیت گفت: وزارت نیرو می خواهد که ما اسمی از چشمه بل و آبگیری عجولانه سد داریان را نبریم.

چالش های منطقه ای
هاشمی تحت عنوان آب برای صلح منطقه ای، قرائتی نوین در مقوله امنیت ملی گفت: چالشهای زیادی منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا را تهدید می کند از جمله کمبود آب که امنیت آب و غذا را تحت شعاع قرار داده است و می تواند عامل موثری در معادله امنیت سیاسی باشد. تخریب محیط زیست در شرایط اقلیم و آب و هوای خشک و خشن تهدید جدی تری بر استقرار سیاسی-اجتماعی منطقه می باشد. یکی از فاکتورهای اصلی بعد زیست محیطی و شرایط اقلیمی خشک است که توازن توسعه و تمدن منطقه ای را به هم زده است و از لحاظ ثروت (منابع نفت آب و خاک و غیره) باعث تشتت و اختلاف و عدم تقارن و تفاوت در بین ملتهای منطقه شده است. پالسی آب در کشورهای منطقه مبنی بر استفاده غیر محدود، عدم وجود سیاست مدیریت تقاضا و عدم ارزشگذاری از این منبع محدود می باشد. لذا برنامه های توسعه در منطقه ناپایدار است و قدرت اکوسیستم ها را برای تولید خدماتی مانند غذا، آب و انرژی را کاهش می دهد و در نتیجه امنیت آب و غذا را تهدید می کند.

مقوله آب برای جنگ افسانه است
هاشمی گفت: از آب هم به عنوان تهدید و علتی برای جنگ در آینده تلقی شده است. کشور ایران نیز از وضعیت ویژه‌ای برخوردار است: ایران دارای 15مرز مشترک خشکی و آبی است و سالانه 10 میلیاردمترمکعب آب از طریق رودخانه‌های مشترک وارد کشور شده و حدود هشت ‌میلیارد متر مکعب آب از آن خارج می‌شود. سیاست کلان ایران مبنی بر پذیرش اصل بهره‌برداری و منصفانه و معقول از رودخانه‌های مشترک است و بر همین مبنا با همسایگان خود رفتار کرده و توافق نامه های زیادی با کشورهای همسایه امضا نموده است از جمله: معاهده1351 با افغانستان درخصوص هیرمند، پروتکل 1334رودخانه ساری سووقره‌سو با ترکیه، معاهده1304 با اتحاد جماهیرشوروی در مورد ارس، اترک، موافقنامه آب‌های مرزی 1975 با عراق در مورد رودخانه‌های مشترک و مرزی غرب کشور.
وی افزود: شواهد زیادی وجود دارد که گفتمان غالب "جنگ آبها" در این منطقه را نفی می کند: تاریخ نشان داده است که آب می تواند وسیله ای برای صلح باشد نه جنگ. بر اساس شواهد و تحقیقات موجود، بعید به نظر می رسد که تقاضای آب باعث ایجاد جنگی جدید در خاورمیانه شود. در حقیقت کمبود آب باید به فرصتی برای ایجاد همکاریهای منطقه ای تبدیل شود. آب برای صلح فراروایتی است که نشان می دهد (1) آب هدر نمی رود، آب به پایین دست می رود و مرز طبیعی خود را باید طی کند و (2) بدون در نظر گرفتن جنبه های مختلف زیست محیطی، سیاسی، اجتماعی مهارکردن آب (سدسازی) و مصرف بی رویه از آبخوان های مشترک پایدار نیست.
وی ادامه داد: بحث آب، یکی از موضوع های اصلی ایجاد توازن بین حقوق بالادست و پایین دست است .توسعه منابع آب ناپایدار می تواند که این توازن را خدشه دار کند. جنگ بر سر آب بسیار بعید است چون امنیت آب را بیشتر نمی کند بلکه این کشورها باید تنش در سطح محلی را جدی تر بگیرند. برای مثال، در ایران ما شاهد تنش آب زیادی بین استان هایی مانند اصفهان، چهار محال بختیاری و یزد بودیم و بحران آب به نقطه باریکی رسیده است.

گفتمان جدید آب برای صلح
در برابر این گفتمان غالب "جنگ آب"، فراروایتی مبتنی بر "تقکر منطقه ای" و مبنی بر ارزش های مشترک برای ایجاد راهکار منطقه ای برای سیاستگذاری مشترک منابع آب ارایه می شود. بسیاری از افکار وارداتی از ناسیونالیسم تا سوسیالیسم؛ از محافظه کاری نوین تا کمونیسم نتوانسه است مشکلات منطقه را حل کند اما ما نیازمندیم که گفتمان بومی را به میان بگذاریم که بتوانیم با چالش های تشتت اجتماعی و تخریب زیست محیطی مقابله کنیم. چالش های این منطقه به علت عدم حکمرانی خوب (good governance) عمیق تر شده است. لذا باید بر اساس ثروت اخلاقی و دینی و فرهنگ غنی این منطقه سیاست های منطقه ای جدیدی را تدوین کرد. لازم است که قرائتی جدیدی از مفهوم امنیت ملی ارایه گردد. این مستلزم خروج از دایره تفکر امنیتی مبتنی بر تهدیدهای سنتی (گفتمان امنیتی منفی) و ورود به عرصه تفکر امنیتی مبتنی بر تهدیدهای نوین (گفتمان امنیتی مثبت) می باشد که قطعاً نقطه عطف مهمی در تفکر توسعه پایدار در کشور می‌باشد. در مقوله امنیت ملی تهدیدهای نوین از جمله تغییرات نامطلوب اکوسیستمی یا تخریب محیط زیست و کاهش منابع ؛ می‌توانند خود به عنوان تهدیدهای جدید امنیتی مطرح گردند.