کم آبی گریبان همه را می گیرد

مشکل آب به مناطق خاص محدود نمی شود و به یک مسئله جهانی مبدل شده است امروز بیش از ۵/۱ میلیارد نفر به آب سالم و کافی دسترسی ندارند و اگر بهبودی در این زمینه صورت نگیرد پیش بینی می شود تا سال ۲۰۴۰، دست کم ۵/۳ میلیارد نفر از مردم جهان با کمبود آب روبه رو شوند؛ یعنی تقریبا ۱۰ برابر سال ۱۹۹۵ . به این ترتیب تا سال ۲۰۵۰، دو سوم جمعیت جهان در مناطقی زندگی خواهند کرد که با کمبود مزمن و گسترده آب روبه رو هستند.
از آمارها روشن می شود که بسیاری از انسان ها برای رفع نیاز های ابتدایی خود به آب کافی دسترسی ندارند. میلیون ها نفر برای نوشیدن، شست وشو و آشپزی آب کافی در اختیار ندارند و وسعت این مشکل بی انتهاست و در بسیاری از مناطق وضع روز به روز وخیم تر می شود. آغاز این بحران هم اینک در چین، آفریقا، هند، تایلند، مکزیک، مصر و ایران نمایان شده است. رودخانه های اصلی دنیا شامل نیل در مصر، گنگ در جنوب آسیا، رود خانه زرد چین و کلرادوی آمریکا به شدت تهدید می شوند. حتی ۳۳ رودخانه اصلی انگلیس اکنون کمتر از یک سوم آب دارند. کاهش آب رود دانوب نیز به صنعت گردشگری و ماهیگیری صدمه زده است.
آب دریاچه چاد که منبع تامین آب برای بیست میلیون نفر در شش کشور شمال آفریقاست، در چهل سال اخیر نود و پنج در صد کاهش یافته است.جنگ بر سر آب طبق پیش بینی های یک دهه اخیر، در نقاطی همچون کشمیر در حال وقوع است. بخش گسترد ه ای از آب مصرفی پاکستان از مناطق کشمیر تامین می شود که هم اکنون تحت کنترل هند است. مشکلاتی چون خشکسالی دور ه ای و گسترش بیابان ها افزایش یافته و تشدید می شود.
با افزایش سن جمعیت و آسیب پذیری آن در برابر بیماری های عفونی، آب آلوده می تواند مشکلات جدی تری را به همراه آورد.
این در حالی است که از کل آب روی زمین ۵/۹۷ درصد آن آب شور بوده و از ۵/۲ درصد آب خام باقیمانده، ۷۰ درصد آن به صورت یخ در قطب ها موجود است، ۳۰ درصد بقیه به صورت رطوبت خاک و یا در سفره های آب زیر زمینی موجود است. همچنین کمتر از یک درصد آب خام دنیا مستقیما قابل استفاده بشر بوده و در دریاچه ها، رودخانه ها، مخازن و در منابع آب زیر زمینی که با قیمت مناسبی قابل استخراج باشد موجود است.جالب است بدانید اگر کل آب دنیا در یک گالن جا بگیرد، آب شرب قابل دسترس فقط به اندازه یک قاشق غذاخوری است.علت چیست؟
کارشناسان محیط زیست دلایل مختلفی را در این زمینه ارائه می کنند؛ از آن جمله خسارات وارد شده به وسیله انسان به محیط زیست، مانند قطع جنگل ها، آسیب رساندن به منابع آب، مصرف بیش از حد و بی رویه آب و بی ارزش پنداشتن آن، عدم مدیریت درست بهره برداری از منابع آب و تغییرات جویی زمین که باعث بروز خشکسالی و در نتیجه کمبود آب می شود. مشکل کمبود آب در مناطق مختلف فرق می کند. در مواردی شاید فقط مایه ناراحتی باشد، اما مواردی هم است که حیات مردم را در معرض خطر قرار می دهد.همه ساله بیش از دو میلیون نفر که عمده آنها را کودکان تشکیل می دهد، در اثر ابتلا به بیماری هایی مانند اسهال و وبا، جانشان را از دست می دهند. عامل عمده گسترش این بیماری ها نبودن آب آشامیدنی سالم و عدم رعایت اصول نظافت و بهداشت است.
کم آبی یک مشکل منطقه ای نیست
مشکل آب مانند سایر مشکلات جهان امروز، به مناطق خاص جغرافیایی محدود نمی شود و به یک مسئله جهانی مبدل شده است. بسیاری از رود خانه ها از چند کشور می گذرند، بنابراین نوع استفاده از آب یک رود خانه در یک کشور می تواند بر استفاده از آن در کشور دیگر اثر بگذارد. پس باید در چنین مواردی کشور ها در مدیریت استفاده از اینگونه منابع آبی به صورت مشترک عمل کنند.
مسوولان امر در کشور های مختلف جهان، در تلاشند تا شیوه های مناسب تری را در مدیریت منابع آب به اجرا بگذارند. مثلا در سریلانکا مردم مجبورند در ازای آبی که مصرف می کنند پول زیادی بپردازند و یا در اردن شیوه های صرفه جویی در مصرف آب تبلیغ می شود و یا کشورهایی که با مشکل کمبود آب رو به رو هستند، دیگر برای به دست آوردن محصولات کشاورزی، آب نمی خرند بلکه خود محصولات مورد نیاز را از خارج وارد می کنند. با آنکه بر اساس پیش بینی های بانک جهانی، تا سال ۲۰۲۵ میلادی دو سوم جمعیت جهان دچار کمبود آب خواهند شد، این خوشبینی نیز وجود دارد که بحرانی بودن وضع، مردم را وادار کند تا با احساس مسوولیت بیشتری از منابع آب استفاده کنند و جلوی هدر روی آن را بگیرند.
بحران کم آبی در ایران
کم آبی گریبان نیمی از جمعیت جهان را گرفته است، سرانه منابع جهانی آب که با رشد جمعیت کاهش می یابد، اکنون یک سوم کمتر از سال۱۹۷۰ میلادی است و شمار قابل توجهی از کشورهایی که منابع سرانه سالانه آب آنها بین یکهزار تا ۲هزار متر مکعب است، در مرز بحران کم آبی قرار دارند.ایران نیز نظیر بسیاری از کشور های دیگر، به سبب وضعیت جغرافیایی، جمعیت روزافزون و عوامل دیگر، در حاشیه این بحران قرار دارد.
جدای از چرخه های طبیعی خشکسالی و رشد جمعیت در ایران، عوامل دیگری نیز در تشدید کم آبی سهیم هستند. اکنون تقاضا برای آب در همه عرصه های اصلی مصرف یعنی کشاورزی، صنعت و شهرها به شدت افزایش یافته است. هر چه فشار کم آبی در ایران بیشتر می شود، استفاده بی ضابطه و بی حد و حساب از آب های زیر زمینی افزایش می یابد.این لایه های آبدار، همچون ذخایر نفت تجدید ناپذیرند و تنها با اعمال مدیریت صحیح در عرصه منابع زیر زمینی، می توان آنها را حفظ کرد. در ایران منبع اصلی آب بارش است که به طور طبیعی سالانه ۲۵۲ میلی متر یا ۴۱۳ میلیارد متر مکعب است. این میزان یک سوم متوسط جهان (۸۳۱ میلی متر) و یک سوم آسیا (۷۳۲ میلی متر) است.
حدود ۳۰ درصد بارش به شکل برف و بقیه به شکل باران است. به این ترتیب در حالی که یک درصد جمعیت جهان در ایران زندگی می کنند، سهم ایران از منابع آب تجدید پذیر فقط ۳۶ صدم درصد است. از ۴۱۳ متر مکعب بارش سالانه ۲۶۹ متر مکعب به اشکال مختلف از دست می رود. ۲۹۳/۰ درصد از آب باقی مانده صرف مصارف کشاورزی البته به شکلی غیر اصولی می شود. ۷۱/۰درصد به صنعت و معدن اختصاص می یابد و بقیه به مصارف دیگر می رسد. ذکر این در صد ها برای این اهمیت دارد که نشان می دهد با افزایش جمعیت در ایران کشورمان در سال ۲۰۲۵ درگیر بحران جدی آب خواهد بود. در حالی که میزان آب به نسبت سال ۱۳۳۷ که جمعیت ایران ۱۶ میلیون نفر بود ثابت مانده، به همان نسبت که آب بیشتری مصرف می شود آب بیشتری هم آلوده می شود. به این ترتیب تهران یک رود هم ندارد ولی سه رود مملو از فاضلاب دارد.
از آنجا که کشور ما در منطقه خاورمیانه قرار دارد و از نظر بارندگی فقیر است، استفاده زیاد از آب زیر زمینی سطح آن را در همه مناطق پایین آورده است. به طوری که در ۲۰۰ دشت که بیشتر آنها در خراسان واقع شده اند فقط برای به دست آوردن مقداری آب شرب و مصارف صنعتی حق خو چاه داده می شود. پایین رفتن سطح آب تمامی کشور را دچار فاجعه می کند، به طوری که در چند سال آینده آب بعضی از مناطق کاملا تخلیه می شود و ساکنانشان ناچار می شوند مهاجرت کنند.تحقیقات سازمان ملل حاکی از آن است که منابع قابل استفاده آب ایران از ۲۰۰ میلیارد متر مکعب و در سال ۱۹۹۰ به ۷۲۶ تا ۸۶۰ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۲۵ کاهش خواهد یافت.
در هر صورت به موازات آنکه دائما به جمعیت جهان افزوده می شود و این جمعیت به غذای بیشتری نیاز پیدا می کنند منابع آب هم کاهش می یابد. در حالی که چین در رأس فهرست کشورهایی قرار دارد که با بحران آب روبه رو می شوند، طبیعتا چین به خاطر توسعه عظیم اقتصادیش کمبود مواد غذایی را با واردات آن جبران می کند. اما موضوع این است که در نتیجه این کار قیمت مواد غذایی در بازارهای جهانی بشدت بالا می رود و این برای کشورهای فقیر فاجعه است.مردم فقیر جهان در کشور های در حال توسعه به طور متوسط به ازای یک لیتر آب ۱۲ برابر بیشتر از افرادی که دسترسی به سیستم های آب شهری دارند هزینه می پردازند. از این رو آنها آب کمتری استفاده می کنند و اغلب آب مصرفی آنها کثیف و آلوده است.
مصرف آب مشکلات دیگری را نیز ایجاد می کند. به عنوان مثال، آب زمین های کشاورزی تبخیر شده و مواد معدنی را در خاک بر جای می گذارد. تا سال ۲۰۲۰، ۳۰ درصد زمین های کشاورزی جهان شور خواهند بود و تا سال ۲۰۵۰ این رقم به ۵۰ درصد خواهد رسید. شور شدن خاک از هم اکنون برداشت محصول را در هند، پاکستان، مصر، مکزیک، استرالیا و بخشهایی از ایالات متحده کاهش داده است. آلودگی آب و هوا از مشکلات دیگری است که میزان آب آشامیدنی سالم و بهداشتی را کاهش می دهد.
بنا بر نظر پارلمان اروپا، ۷۰ درصد آب آشامیدنی این قاره حاوی ذرات آلاینده خطرناک و زیان آور است. در ایالات متحده آمریکا، وجود آلاینده هایی همچون پرکلرات، ماده افزودنی بنزین به نام ام.تی.بی ای و حتی محلول کلرینی که برای کشتن می کروب های آب آستفاده می شود، نگرانی های فزآیند ه ای را ایجاد کرده است. این مواد می توانند خطرات جدی برای سلامتی انسان داشته باشند.