چوب بی‌پولی لای چرخ تولیدکنندگان صنعت آب
روزگاری که کودکان اواخر دهه60 آن را خوب به یاد دارند، دومین پل هوایی در اتوبان چمران، با گذر از تپه‌های کوچک پوشیده از چمن، اردیبهشت ماه با بوی کتاب پر می‌شد. باوجود اینکه نمایشگاه کتاب سال‌هاست به مکان دیگر منتقل شده است اما هنوز هم مرکز برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران در اتوبان چمران و خیابان سئول، یادآور آن دوران است. حتی اگر مانند دیروز، غرفه‌ها و سالن‌های این نمایشگاه از تجهیزات بزرگ و کوچک و آبی رنگ صنعت آب و فاضلاب پر شده باشد. لوله‌ها؛ تجهیزات تصفیه آب، چرخ‌دنده‌های بزرگ و بسیاری ابزارهای دیگر که متخصصان این حوزه را در چهارمین روز از آغاز فصل پاییز، به محوطه زیبای نمایشگاه بین‌المللی دعوت کرده بودند. دوازدهمین نمایشگاه بین‌المللی صنعت آب و تاسیسات آب و فاضلاب ایران صبح روز گذشته با حضور وزیر نیرو و مقامات بلندپایه این وزارتخانه برگزار شد. این نمایشگاه با حضور 259شرکت داخلی و 140شرکت خارجی از 25کشور جهان همچون انگلستان، فرانسه، آلمان، کانادا و چین برگزار شد. نمایشگاهی که بخش‌های مختلفی از فعالان صنعت آب و فاضلاب ایران از کارفرماها و مشاوران و پیمانکاران را درگیر خود کرده و فرصتی چند روزه برای تولیدکنندگان محصولات مرتبط با این صنعت فراهم می‌کند.
با گذر از در شمالی نمایشگاه بین‌المللی تهران تعداد کثیر چشم‌بادامی‌ها، چشم‌آبی‌ها و مو بلوندها جلب‌نظر می‌کنند؛ مساله‌یی که برای یک نمایشگاه «بین‌المللی» امتیازی مثبت به حساب می‌آید. ساعت 45: 9صبح است و با آنکه هنوز دقایقی تا شروع رسمی نمایشگاه باقی مانده، اما حضور کثیر بازدیدکنندگان در محوطه، توجه را به خود جلب می‌کند. حمید چیت‌چیان وزیر نیرو مانند همیشه خوش‌قول است و راس ساعت10 آیین افتتاح نمایشگاه را به‌پا می‌دارد. خبرنگار تعادل نیز دوشادوش وزیر وارد سالن38 نمایشگاه بین‌المللی می‌شود. وزیر نیرو پس از افتتاح رسمی دوازدهمین نمایشگاه بین‌المللی صنعت آب و تاسیسات آب و فاضلاب ایران، طبق عرف و رسم همیشگی نمایشگاه‌ها سراغ غرفه‌های شرکتهای داخلی و خارجی رفته تا از نزدیک با تولیدات برخی آنان آشنا شود. لحظه‌هایی که اغلب غرفه‌داران از حضور چند دقیقه‌یی وزیر برای بیان تومار مشکلات‌شان استفاده می‌کنند و امید دارند که بتوانند گرهی از مشکلات کور خود را از این روش باز کنند.
حمید چیت‌چیان حین بازدید از غرفه محصولات کشور آلمان، بالاخره در حلقه خبرنگاران گرفتار شده و درباره نمایشگاه می‌گوید: «این نمایشگاه با حضور بیش از 400شرکت داخلی و خارجی برگزار شده است. همچنین از مقامات کشورهای مختلف دعوت شده است که در این نمایشگاه شرکت کنند تا با قابلیت‌های صنعت آب کشور آشنا شوند و بتوانند نیازهای خود را از تولیدکنندگان ایرانی تامین کنند.»
وی در میان همهمه زیاد خبرنگاران در این باره توضیح می‌دهد که باوجود آنکه در سال‌های اخیر با کاهش درآمد کشورهای صادر‌کننده نفت روبه‌رو بوده‌ایم، اکنون محصولات و خدمات فنی ایرانی به بیش از 40کشور دنیا صادر می‌شود و بالغ بر 3میلیارد دلار پروژه‌های در دست اجرا توسط مهندسان مشاور و صنعتگران ایرانی در سایر کشورها در حال انجام است.
حمید چیت‌چیان در ادامه صحبت‌های خود درباره رویکرد وزارت نیرو در قبال تولیدکنندگان حاضر در این نمایشگاه اظهار می‌کند: «وزارت نیرو از سال‌های گذشته تاکید زیادی بر تامین تجهیزات خود توسط شرکتهای داخلی داشته است. در عین حال معتقدیم که دانش در تمام دنیا در حال پیشرفت است اما وزارت نیرو بسیار هوشمندانه تلاش کرده که همواره در جهت انتقال فناوری‌های نوین به داخل کشور گام بردارد. در سایه پیگیری مستمر وزارت نیرو، امروزه شاهد توان بالای کشور در صادرات این صنعت هستیم.»
وزیر نیرو در ادامه بیان می‌کند: «بزرگ‌ترین حمایت دولت از صنایع، دراختیار گذاشتن بازار بزرگی مثل ایران است. شرکتهای داخلی باید بدانند که به تولیدات و محصولات‌شان نیازمندیم. در عین حال وزارت نیرو از انجام تحقیقات و فعالیت شرکتهای دانش‌بنیان حمایت می‌کند.»
حمید چیت‌چیان همچنین درخصوص تامین اعتبار پروژه‌های صنعت آب می‌گوید: «خوشبختانه در میان بخش‌های مختلف اقتصادی کشور، بخش آب از فعال‌ترین حوزه‌هاست و وزارت نیرو امکانات گسترده‌یی به آن تخصیص داده است. صندوق توسعه ملی، اوراق مشارکت و اعتبارات عمرانی ازجمله منابع تامین اعتبار این دست
پروژه‌هاست.»
وزیر نیرو که تقلا می‌کرد به برنامه خود برای بازدید از غرفه‌ها بازگردد، ناگزیر از پاسخ به خبرنگاران، در جواب به سوالی درباره وضعیت بحران آب ایران می‌گوید: «وزارت نیرو برنامه‌های گسترده‌یی را در این خصوص تدوین کرده و به مجلس ارائه داده است. ما امیدواریم که این برنامه در جریان بررسی برنامه ششم توسعه در مجلس مورد تایید قرار گیرد.» طبق گفته‌های چیت‌چیان، تعادل بخشی به منابع آب زیرزمینی و سطح‌الارضی، استقرار سیستم‌های اندازه‌گیری در شبکه‌ها، هوشمندسازی شبکه‌های آب شهرها، توسعه فعالیت آبرسانی به روستاها، توسعه سیستم‌های آب شیرین‌کن، توسعه سیستم‌های نیترات‌زدایی و زایش فلزات سنگین از منابع آب و استفاده از پساب حاصل از تصفیه فاضلاب از برنامه‌های پیشنهادی وزارت نیرو برای برنامه ششم توسعه است.
وزیر نیرو درنهایت از سد خبرنگاران می‌گذرد و باقی وقت خود را صرف بازدید از غرفه‌های شرکت‌کننده در نمایشگاه می‌کند.
اما فرش قرمز در ورودی نمایشگاه فقط محل عبور وزیر نیرو نبود. پس از آنکه خبرنگاران از یافتن پاسخ‌های خود توسط چیت‌چیان ناامید شده بودند، ورود مدیرعامل شرکت آب منطقه‌یی تهران، شادابی را به چهره نمایندگان رسانه‌ها بازگرداند.
خسرو ارتقایی که با خوشرویی به پرسش‌ها پاسخ می‌دهد، درخصوص ضرورت برگزاری نمایشگاه، ضمن تاکید بر فراهم بودن فضا برای فعالیت شرکتهای خصوصی و خارجی می‌گوید: «بالغ بر 2هزار میلیارد تومان طرح‌های آب تهران و سد لار در دست اقدام است تا توسط شرکتهای خصوصی به سرانجام برسد.»
ترافیک دیپلماتیک در نمایشگاه
هرچه از زمان افتتاحیه نمایشگاه می‌گذشت، تعداد بازدیدکنندگان نیز رو به فزونی می‌رفت. مسوولان صنعت آب نیز از این قاعده مستثنا نبودند و ترافیک دیپلماتیک در سالن‌های نمایشگاه، صحنه‌یی تکراری در طول روز بود. در این میان محمد حاج‌رسولی‌ها مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران که برای بازدید از غرفه‌ها وارد نمایشگاه شده، در گپ و گفتی کوتاه با «تعادل»، درباره توان رقابتی شرکتهای داخلی با شرکتهای بین‌المللی اظهار می‌کند: «تجربه نشان داده که هر زمان شرکتهای داخلی با شرکتهای خارجی کار کرده‌اند، انتقال فناوری با سرعت
روی داده است.
در حال حاضر عمده نیاز شرکتهای داخلی، تامین اعتبار است و در بحث دانش و فناوری وضعیت مطلوبی داریم.» حاج‌رسولی‌ها عمده نیاز فعلی صنعت آب و فاضلاب ایران که امید می‌رود با برگزاری نمایشگاه‌ها و همکاری مشترک با شرکتهای خارجی، در مسیری رو به پیشرفت قرار گیرد را «تجهیز کنتورها» و «ابزارهای اندازه‌گیری» عنوان کرد.
درحالی که وزیر نیرو همچنان در حال بازدید از غرفه‌های نمایشگاه در روز نخست آن است، ستار محمودی قائم‌مقام وزیر نیرو نیز به جمع همراهان وزیر می‌پیوندد. او نیز پس از بازدید از نمایشگاه، در جمع خبرنگاران صحبت‌هایی را درباره سطح شرکتهای حاضر در این نمایشگاه طرح کرد. قائم‌مقام وزیر نیرو در گپ و گفتی با «تعادل»، ضمن اشاره به ارزیابی توانایی شرکتهای داخلی در مقایسه با شرکتهای خارجی در مراسم اختتامیه، اظهار می‌کند که شرکتهای داخلی کاملا توان رقابت با شرکتهای بین‌المللی را دارا هستند، در عین حال ما تمام شرکتهای داخلی را برای مناقصه‌های وزارت نیرو دعوت می‌کنیم و اولویت را به شرکتهای داخلی می‌دهیم. محمودی همچنین می‌افزاید که شرکتهای داخلی در تمام حوزه‌های این صنعت ورود کرده‌اند و بیشتر این شرکت‌ها با کیفیت‌های بین‌المللی در حال فعالیت هستند.
با نزدیک شدن به ساعات گرم روز نوبت معاون امور آب و آبفای وزارت نیرو بود که پا به نمایشگاه بین‌المللی بگذارد. رحیم میدانی همزمان با بازدید از غرفه‌ها به پرسش‌های رسانه‌ها نیز پاسخ می‌دهد. وی در جمع خبرنگاران درخصوص هدف برگزاری نمایشگاه می‌گوید: «هدف اصلی، عرضه توان داخلی ماست. به پشتوانه برگزاری برنامه‌هایی از این دست است که تولیدکنندگان داخلی به حمایت وزارت نیرو دلگرم می‌شوند. شرکتهای بین‌المللی نیز در این بستر با آخرین فناوری‌های ایران آشنا می‌شوند و می‌توانند مشترکا با شرکتهای ایرانی محصولات خود را تولید کنند.»وی تاکید کرد که بلاانقطاع بودن حوزه آب در زندگی مردم، الزام استفاده از کالاهای با کیفیت را سبب‌ساز می‌شود.
رخوت در غرفه‌ها
اما درحالی که مسوولان وزارت نیرو از توانایی شرکتهای داخلی ایرانی در صنعت آب و فاضلاب اعلام رضایت می‌کردند، واقعیت امر حالت رکود و رخوت حاکم بر فضای این شرکت‌هاست؛ فضایی که از غرفه‌ها نیز کاملا به چشم می‌خورد. همین مساله سبب می‌شود خبرنگار تعادل، ریشه چنین رکودی را با رحیم میدانی در زمان ترک سالن 38 نمایشگاه ازسوی او طرح کند. میدانی در ابتدا با مقدمه‌یی در این زمینه می‌گوید: «وزارت نیرو 95درصد از تجهیزات خود را از تولیدکنندگان داخلی تامین می‌کند. 5درصد باقی‌مانده نیز به تجهیزاتی تعلق می‌گیرد که برای تولیدکننده داخلی توجیه اقتصادی ندارد و این تجهیزات توسط کمپانی‌های بزرگی که یک‌سوم بازار دنیا را در دست دارند، تولید می‌شود.»
اما او ریشه چالش‌های این شرکت‌ها را «تامین سرمایه» دانسته و در این زمینه اظهار می‌کند: «در تمام دنیا رسم بر این است که کمپانی‌ها از بانک‌ها و بازار سرمایه، سرمایه را تامین می‌کنند و از محل فروش محصول، سرمایه را برمی‌گردانند. با آنکه رایزنی‌های زیادی با مسوولان صندوق توسعه ملی صورت گرفته و آنان نیز نزدیک به 500میلیون دلار به بخش خصوصی آب و فاضلاب اختصاص داده‌اند، اما ما همواره با مشکل تامین اعتبار مواجه هستیم.» وی در ادامه افزود: «به‌طور مثال برای تامین اعتبار پروژه آب شیرین‌کن شهر بندرعباس، 2سال رایزنی شد تا موفق به تامین اعتبار شدیم. با احتساب 2سال برای اجرای پروژه، 4سال زمان خواهد برد تا بندرعباس آبرسانی شود.» وی تاکید کرد که وزارت نیرو تلاش می‌کند تا برای پروژه‌ها تامین اعتبار کرده و از این راه از تولیدکنندگان حمایت کند. میدانی در ادامه صحبت‌های خود بااشاره به برنامه ششم توسعه افزود که شرکتهای خارجی برای فعالیت در کشور از سیستم تضمین پرداخت بهره‌مند هستند و وزارت نیرو در برنامه ششم توسعه این گزینه را برای شرکتهای داخلی نیز درنظر گرفته است. بدین‌ترتیب در صورتی که وزارت نیرو توان پرداخت هزینه را نداشته باشد، وزارت اقتصاد و دارایی هزینه‌های پروژه را پرداخت می‌کند.
با طنین‌انداز شدن صدای اذان، محوطه خلوت می‌شود و فرصت برای گفت‌وگو با غرفه‌داران که شاید صادقانه‌ترین صحبت‌ها درباره وضع موجود را در چنته خود دارند، دست می‌دهد. درحالی که تجهیزات آبی‌رنگ در گوشه و کنار به چشم می‌خورد، خبرنگار تعادل سراغ یکی از مسوولان غرفه‌هایی که وزیر نیرو نیز از آن بازدید کرده است، می‌رود. غرفه مربوط به «نخستین تولیدکننده مونوپمپ» در ایران است. مسوول این غرفه که دقایقی پیش با وزیر نیرو صحبت کرده است، با صحبتی کنایه‌وار، بیان می‌کند که حمایتی در کار نیست. او معتقد است وزارت نیرو باید حمایت جدی‌تری از محصولات داخلی داشته باشد و سیاست‌های خود را در زمینه کنترل گمرکی واردات محصولات خارجی مشابه ساخت داخل را جدی‌تر کند. وارداتی که از دیدگاه او، سبب مشکلات فراوانی برای
آنها شده است.این شخص بااشاره به رکود حاکم بر این صنعت عنوان می‌کند که هنوز بحران سایه خود را از این صنعت برنداشته و برای مثال یکی از بزرگ‌ترین شهرک‌های صنعتی که شرکت سازنده مونوپمپ نیز در آن فعال است در ابتدای سال جاری 70درصد نیروهای خود را تعدیل کرده است.
البته تمام غرفه‌داران حاضر در نمایشگاه، صراحت نخستین سازنده مونوپمپ را ندارند. بسیاری از غرفه‌داران از صحبت با رسانه‌ها طفره می‌روند یا درنهایت با پاسخ‌هایی محافظه‌کارانه، ترس خود را از مطرح کردن مشکلات، به وضوح نشان می‌دهند.
نمایشگاه دوازدهم صنعت آب و فاضلاب تا 7مهر ادامه دارد و شاید غرفه‌داران نیز امید دارند که تا آن روز، گذر یکی از مسوولان بالارده یا میان‌رده به غرفه آنها بیفتد و آنها بتوانند از مهم‌ترین کارکرد نمایشگاه برای خود که یافتن کانال ارتباطی با مدیران و به نوعی هموار شدن مسیر موفقیت آنهاست، استفاده کنند.