چالش امنیتی ناشی از بحران آب؛ تهدیدی علیه ایران
آب اولین و مهم ترین مسئله برای زیستن است. آب نه تنها نیازی اساسی نوشیدن برای بقا را مرتفع می کند، بلکه در اقثصاد جوامع نیز به واسطه نقش مهمی که در کشاورزی و صنعت ایفا می کند بسیار مهم و اساسی است. شکل گیری و اجتماع اولین و ساده ترین جوامع بشری به مرکزیت آب انجام شده است و حالا در قرن 21 میلادی جوامع انسانی به واسطه بحران آب به چالش کشیده می شوند. اگرچه بحران برای همه دنیا جدی طلقی می شود، اما در خاورمیانه نقش آفرینی ببیشتری دارد و همچنین در ایران به عنوان بحرانی که زندگی روزانه مردم را دستخوش چالش کرده، شناخته شده است.
اگرچه بحران آب در بسیاری از نقاط جهان جدی تلقی می‌شود، اما در خاورمیانه و همچنین در ایران خطر این بحران جدی تر از سایر نقاط جهان است.
بحران آب کشور غیرقابل‌انکار است
چندی پیش خدیجه ربیعی، نماینده مردم بروجن در مجلس شورای اسلامی نسبت به بحران آب و مشکلات آب شرب مردم بروجن در نطق میان دستور خود از جیره‌بندی آب شرب ناسالم در بروجن سخن گفت و تشریح کرد: انتقال آب از سبزه کوه به چغاخُر که 130 میلیارد تومان برای آن هزینه شده و بعد از ۲۰ سال همچنان متوقف است. مهم‌ترین مطالبه مردم بروجن از دولت تدبیر و امید، فراهم کردن موجبات پایان یافتن این پروژه است.
مناطق مختلفی در کشور با بحران آب مواجه هستند، اما آیا این بحران با مدیریت هدفمند و استفاده از دانش و تکنولوژی نوین قابل‌کنترل است؟ ابراهیم راحمی، مشاور سابق وزارت نیرو در امور آب، درباره وضعیت آب کشور می‌گوید: «مشکل بحران آب با توجه به وضعیت اقلیمی کشور، خصوصاً در مناطق کویری و همچنین مناطقی که مصرف آب بی‌رویه بالاست غیرقابل‌انکار است. همچنین حفر چاه‌های آب غیرمجاز به این موضوع دامن می‌زند و منجر به ایجاد بحران می‌شود.»
از سویی دیگر راحمی درباره بحران آب شهر بروجن معتقد است؛ «با توجه به نواقصی که در بحث تجهیزات فنی وجود دارد به وجود آمدن مشکلات آبی در بروجن قابل پیش‌بینی بود. این در حالی است که با راه‌اندازی تصفیه‌خانه‌های آب و مدیریت تکنولوژی آب در منطقه نگرانی مردم به‌زودی برطرف خواهد شد. از همین رو این مشکل حل‌شدنی است و به نتیجه خواهد رسید.»
مصرف آب کشور به 100 میلیارد مترمکعب رسید
اما آیا بحران آب کشور فقط وابسته به موقعیت اقلیمی است؟ هدایت فهمی، معاون دفتر برنامه‌ریزی آب و آبفا درباره وضعیت بحران آب و دلایل آن در کشور می‌گوید: «بحران آب کشور جدی است و این جدیت به این معنی است که همه، چه مسئولین و چه مردم به این نتیجه رسیده‌اند که بحران آب در کشور به‌عنوان یک بحران فراگیر و مهم مطرح است. همچنین درباره بحث بحران آب می‌توان سه علت اصلی مطرح کرد.»
به گفته فهمی عامل اول و مؤثر در بحران آب کشور، افزایش مصرف آب است. تا حدود سال 1340 مصرف آب کشور 40 تا 42 میلیارد مترمکعب بوده است و امروز که جمعیت کشور نزدیک به 80 میلیون نفر است، مصرف به حدود 100 میلیارد مترمکعب رسیده است. به‌این‌ترتیب شاهد افزایش مصرف بسیار بالا هستیم.
وی در ادامه عامل دوم در بحران آب کشور را آب تجدیدشونده می‌داند و می‌گوید: « آب تجدیدشونده کشور که هرسال تجدید می‌شده است درگذشته تا سال‌های 1377 تا 1378 حدود 130 میلیارد مترمکعب بود و در حال حاضر این رقم کم شده است و بر اساس ایجاد تغیر اقلیم، میزان آب تجدید پذیر کاهش پیداکرده است. میزان آب تجدید پذیر ما در 15 سال اخیر 116 میلیارد مترمکعب بوده و این در حالی است که در 4 سال اخیر این رقم به 104 میلیارد مترمکعب رسیده است.»
معاون دفتر برنامه‌ریزی آب و آبفا تأکید می‌کند که بنابراین نه‌تنها منابع آبی کشور به دلیل تغییر اقلیم کاهش پیداکرده است بلکه در طول 30 -40 سال گذشته مصرف نیز افزایش پیداکرده است. این موضوع باعث شده تا درنهایت کشور با کمبود آب روبرو شود.
مدیریت نادرست حکمرانی آب عامل تشدیدکننده بحران است
از سویی دیگر فهمی معتقد است:« به این دو مسئله باید مدیریت نادرست حکمرانی آب درگذشته را هم افزود که بحران آب کشور را تشدید کرده است؛ بنابراین این سه عامل عوامل بسیار مهمی هستند که حکمرانی و مدیریت نادرست در همه ابعاد منابع و مصارف، چه در بخش کشاورزی و چه در بخش صنعت استفاده نادرست از آب بهره‌وری آب را بسیار پایین می‌آورد. درنتیجه یک بحران عمومی به وجود آمده که راه‌حل آن فقط این است که در بخش مصرف آب، مصرف را کاهش دهیم و بهره‌وری را ارتقا دهیم به این معنی که در صنعت از طریق بازچرخانی به راندمان بالا برسیم و آب کمتری مصرف شود و در بخش کشاورزی هم بهره‌وری آب کشاورزی را بالا ببریم، از سویی دیگر سطوح زیر کشت را اگر کم نکردیم بر سطح آن‌هم اضافه نکنیم. بهره‌وری را بالا ببریم یعنی از هر مترمکعب آب موجود میزان تولید بیشتری داشته باشیم.»
همچنین وی تصریح می‌کند که وزارت نیرو برای این کار آب قابل‌برنامه‌ریزی را پیرو مصوبه شورای عالی آب تعیین و محاسبه کرده و به همه دستگاه‌ها هم اعلام کرده است که مطابق این میزان آب تجدید پذیری که وجود دارد حدود 20 میلیارد مترمکعب مصرف، در مقیاس کشوری کاهش پیدا می‌کند.
بحران آب نقشی اساسی در امنیت ملی بازی می‌کند
فهمی در تشریح نقش بحران آب در امنیت ملی کشور نیز می‌گوید: تاریخ کشور نشان داده که آب به‌سرعت به یک مسئله اجتماعی تبدیل می‌شود و به‌سرعت به‌صورت یک بحران اجتماعی و حتی سیاسی، نظام‌های سیاسی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اصولاً منطقه خاورمیانه حتی نظام‌های سیاسی هم برانگیخته از شرایط آبی و اقلیم منطقه است.
به گفته وی در طول تاریخ هرگاه به این کشور حمله شده است بر سر مسائل آبی بوده است. همه می‌دانند که اختلال در سیستم آبی کشور بحران اجتماعی را رقم می‌زند و بحران اجتماعی هم فروپاشی سیاسی به دنبال دارد؛ بنابراین بحران آب یک بحرانی است که به‌سرعت به یک بحران اجتماعی تبدیل می‌شود و ممکن است در آینده خیلی نزدیک بحران اجتماعی در شهرها باعث ناآرامی شود و به‌هرحال این بحران می‌رود که به یک بحران سیاسی و اجتماعی بسیار جدی تبدیل شود.