وقتی زیر پای زمین خالی می‌شود

در ادبیات و فرهنگ همواره از زمین به عنوان تکیه گاه بشر یاد می شود، اما حرص و ناآگاهی انسان ها در برداشت بی رویه آب، زیر پای زمین را خالی کرده است.
تصور کنید، هر10 سال مغازه های شهری در زمین فرو می روند و ناپدید می شوند، نشست زمین در تهران هر 10 سال سه متر و 60 سانتی متر است، از این نظر تهران رکود دار جهان است. دشت های این سرزمین نیز حال خوشی ندارند. زمین که فرو نشست دیگر سر پا نمی شود، می گویند دشت مرد و بیابان شد.
علی بیت اللهی مدیر بخش زلزله شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات مسکن می گوید: خشکسالی ناشی از کاهش حجم بارش، میزان برداشت آب سفره های زیرزمینی «دشت تهران» را افزایش داده و فرونشست زمین در پایتخت و اطراف آن را تشدید کرده است.
بخش زلزله شناسی مهندسی و خطرپذیری وابسته به مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی افزایش میزان نشست زمین در تهران را به اندازه دو برابر 5 سال گذشته، اعلام کرده و افزوده است: نشست زمین خطری فراتر از زلزله بزرگ است که تبعات آن با توجه به انفعال مسوولان در قبال مصرف بی رویه آب شرب، پایتخت را تهدید می کند.
بیت اللهی با بیان این که اصلاح نشدن شیوه مصرف آب در بخش کشاورزی و خانگی، فشار تامین آب را به چاه های مجاز و غیرمجاز منتقل کرده است، افزود: افت سطح ایست آبی سفره های زیر زمینی، نرخ فرونشست دشت تهران و همچنین اراضی جنوب، مرکز و جنوب غرب پایتخت را از 17 سانتیمتر نشست هر ساله در دهه 80 به 36 سانتیمتر در سال رسانده است.
مدیر بخش زلزله شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات مسکن با بیان این که در جنوب شهر تهران نشست زمین به شکل فرو چاله هایی قابل مشاهده است، گفت: اگر مدیریت بهره برداری از آب های زیرزمینی تغییر نکند، آثار تخریبی بیشتری را شاهد خواهیم بود.
علی بیت اللهی گفت: فرو نشست زمین مشکلی ملی است، به اغلب دشت های کشور آسیب های جدی وارد شده و خشکسالی های اخیر و برداشت بی رویه آب های زیرزمینی آن را تشدید کرده است.
وی علت فرونشست پهنه های کشور در دشت های اصفهان، قزوین، تبریز، رفسنجان و دیگر مناطق کشور را، افت سطح ایست آبی دانست و افزود: کمبود بارندگی و نبود مدیریت برداشت آب های زیرزمینی از دلایل اصلی بروز این مشکل است.

*** مشکل فرو نشست زمین را چگونه حل کنیم
بیت اللهی گفت: خشکسالی را نمی توان مدیریت کرد اما می توان برداشت آب های زیر زمینی را مدیریت کرد.
وی با بیان اینکه عمده آب در ایران در بخش کشاورزی مصرف می شود، بیان کرد: در بخش کشاورزی محصولاتی که نیازمند میزان بالای آب هستند، تولید می شود، همچنین با روش آبیاری غرقابی بخش عمده ای از آب هدر می رود، بر خلاف کشور ما در بسیاری از کشورها آب شرب از آب مصرفی جداست و جریمه های سنگینی برای مصرف کنندگان بیش از حد آب شرب تعیین شده است.
بیت اللهی فرونشست زمین در دشت ها را ناشی از متراکم ، فشرده و سنگین شدن خاک دانست و اظهار کرد: پس از فرو نشست زمین، دشت ها هیچ وقت به حالت قبلی خود برنمی گردند و می میرند. دشت مرده بدون خلل و فرج توان آبگیری خود را از دست می دهد و تبدیل به بیابان می شود.
وی افزود: نبود نگاه ملی به این مخاطره و تداوم کشاورزی و آبیاری سنتی به منزله حرکت به سوی نابودی کشاورزی کشور است، به تدریج مزارع حاصلخیز تبدیل به کویر خواهند شد. راه حل ساده و روشن است، اما متاسفانه ما در اجرای سیاست ها سخت گیری نمی کنیم و کار را رها کرده ایم.

***عوارض فرونشست زمین در مناطق مسکونی چیست
بیت اللهی با بیان اینکه تهران هر روز یک میلی متر نشست می کند، گفت: در اثر نشست در زیر زمین، لوله های گاز از مسیر اصلی خارج می شوند و در شبکه گسیختگی ایجاد می شود.
وی با اشاره به عبور لوله های نفت، بنزین و گاز از جنوب و جنوب غرب تهران افزود: با فرو نشست زمین در پایتخت احتمال گسیختگی شریان های حیاتی بیشتر می شود.
بیت اللهی با اشاره به عبور خطوط راه آهن و جاده های ارتباطی مهم کشور از جنوب تهران، گفت: نشست زمین می تواند به این خطوط نیز آسیب های جدی وارد کند.
وی منطقه 18 شهرداری تهران را حادترین منطقه از نظر فرونشست زمین دانست و گفت: نشست زمین در تهران، شریان های حیاتی را دچار مشکل می کند، حوادث رخ داده در شهر و با مشاهده عوارض نشست زمین بر شبکه حمل و نقل، شریان های حیاتی، مسکن و شهرسازی، خطر برایمان جدی است که در صورت مدیریت نکردن آن در آینده ضرر خواهیم کرد.
بیت اللهی پیدایش فروچاله ها را از عوارض افت سطح ایست آبی دانست و گفت: در اثر برداشت بی رویه و کاهش آب، زمین مقاومت خود را از دست داده و از بالا به پایین ریزش می کند، و در صورت نزدیکی به تاسیسات شهری و منازل مسکونی به آن ها خسارت می زند.
وی اظهار کرد: فاضلاب های موجود نیز نقش مهمی در جلوگیری از ایجاد فرو چاله ها دارند؛ با توسعه شبکه جمع آوری فاضلاب تهران نیز باید فکری برای جلوگیری از ایجاد فروچاله های جدید کرد.
بیت اللهی هزینه کردن بابت جلوگیری از فرونشست زمین را نوعی سرمایه گذاری دانست و گفت: هزینه مخاطره فرونشست نیز باید مثل زلزله و سیل پیش بینی و برنامه هایی برای مقابله با آن تدوین شود.
بیت اللهی تصریح کرد: موضوع فرونشست زمین باید در طراحی های شهری مد نظر قرار گیرد تا در آینده دچار خسارت نشویم.
وی نرخ ایده آل فرونشست را 2 تا سه سانتی متر در سال عنوان کرد و افزود که در خوشبینانه ترین حالت می توان نرخ نشست زمین در تهران را در حد 17 سانتی متر در سال نگه داشت، موضوعی که نشان می دهد مدیریت آب همچون خود آن مهم است.